Women of Influence 2019
Ειδικό Αφιέρωμα- Γυναίκες σε ηγετικές θέσεις στο Ελληνικό επιχειρηματικό γίγνεσθαι.
1. Υπάρχουν συγκεκριμένοι κλάδοι επιχειρήσεων στους οποίους μπορούν να ηγηθούν γυναίκες managers;
Επιχείρηση- Ηγεσία- Γυναίκα- Manager. Τέσσερις λέξεις με σημείο αναφοράς τη γυναίκα. Σκεφτόμουν πως πριν από μερικές δεκαετίες (ή και μερικά χρόνια) μία τέτοια ερώτηση θα φάνταζε ασυνήθιστη, παράλογη, ίσως και προκλητική. Σήμερα, οι λέξεις αυτές είναι σαφώς πιο ‘εύπεπτες’ καθώς η σύγχρονη γυναίκα επιχειρεί, διοικεί, καινοτομεί, πρωτοπορεί με το δικό της ξεχωριστό τρόπο, εμπνέει με τις αξίες και καθοδηγεί με το όραμα της. Δεν είναι απλά “η γυναίκα.” Η δράση και η επιτυχία της στο να κατακτήσει σημαντική θέση στον παγκόσμιο επιχειρησιακό στίβο δεν ανάγεται πλέον στο φύλο της, αλλά στις ικανότητες και δεξιότητες της, στη δυναμική της και στην πολυδιάστατη προσωπικότητά της ως Άνθρωπος.
Θεωρώ πως το ζήτημα που θα πρέπει να μας αφορά δεν έγκειται στο να αξιολογήσουμε τη δυνατότητα μιας ισχυρής γυναίκας ή ενός ισχυρού άνδρα –αντίστοιχα- να ηγηθεί σε συγκεκριμένους κλάδους. Αφορά αποκλειστικά στην αξιολόγηση ανθρώπων ικανών, με δυναμική και κριτική σκέψη, ταπεινό πνεύμα και αυτοπειθαρχία. Η ηγεσία, άλλωστε ως όρος δεν περιγράφει μια θέση και σίγουρα δεν αφορά συγκεκριμένους κλάδους, αλλά μία ανθρώπινη ικανότητα χωρίς τίτλους ή ονομασίες. Μία μορφή τέχνης που γοητεύει, εμπνέει και προσανατολίζει σε κάτι σπουδαίο. Κυρίως όμως η ηγεσία είναι μια στάση, μια προσωπική επιλογή ευθύνης και δέσμευσης απέναντι στους ανθρώπους.
Σημαντικό είναι βέβαια να τονίσουμε ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι κλάδοι που απαιτούν συγκεκριμένα προσόντα, δεξιότητες και ικανότητες, εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία. Συνεπώς, ο άνθρωπος -είτε άντρας είτε γυναίκα- που πληροί τις προϋποθέσεις και καλείται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του αντίστοιχου κλάδου πιστεύω πως μπορεί να ηγηθεί. Άλλωστε, η διοίκηση των επιχειρήσεων δεν έχει σχέση με το να περνάμε απλά το χρόνο μας μετρώντας και αξιολογώντας δεδομένα, αλλά με την επιλογή των κατάλληλων ανθρώπων στις ανάλογες θέσεις.
Οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν –εκ φύσεως- διαφορετικές προσεγγίσεις που διαμορφώνουν την επαγγελματική τους ταυτότητα. Καμία από αυτές τις εναλλακτικές προσεγγίσεις δεν είναι σωστή ή λανθασμένη, απλά είναι διαφορετικές και το διαφορετικό είναι καλό! Αν, λοιπόν, πρέπει να αναφερθούμε σε ένα ‘πλεονέκτημα’ των γυναικών managers είναι ότι απλά διαθέτουν ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης, συναίσθησης, έκφρασης εργασιακών εμπειριών και συνεπώς αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά. Αυτό, ειδικά στον τομέα των επιχειρήσεων, οδηγεί σε διαφορετικές οπτικές, εναλλακτικές στρατηγικές, ευέλικτα μοντέλα διοίκησης και στυλ ηγεσίας. Θεμελιώδη στοιχεία που συνθέτουν μια ποικιλόμορφη επιχείρηση που καινοτομεί και διαφοροποιείται στην αγορά.
2.Ποια η θέση της γυναίκας στην σύγχρονη κοινωνία;
Εκτιμώ, πως ο κάθε άνθρωπος κατακτά τη θέση που επιθυμεί να έχει στην κοινωνία. Και αναφέρω σκόπιμα τη λέξη ‘κατακτά’ γιατί κάθε μορφή κατάκτησης απαιτεί μάχη και καθημερινό αγώνα.
Ακούω συχνά να περιγράφεται η αυξανόμενη παρουσία των γυναικών στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι ως τάση, ως trend της εποχής. Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω. Δεν είναι τάση. Είναι εξέλιξη. Μία εξέλιξη της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Επιπλέον, αν θέλαμε να επισημάνουμε ένα κοινό χαρακτηριστικό στη ζωή των σημαντικότερων ανθρώπων παγκοσμίως, ανάμεσα στους πιο χαρισματικούς ηγέτες, επιστήμονες, ερευνητές, σε όλους αυτούς τους σπουδαίους ανθρώπους που άλλαξαν τον κόσμο, αυτό σίγουρα δεν θα ήταν το φύλο τους.
Η γυναίκα διαχρονικά έχει υποστεί διακρίσεις και έχει στερηθεί θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Οι σύγχρονες, ωστόσο, πολιτισμένες κοινωνίες μέσω κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών δράσεων και κινημάτων ενέπνευσαν σταδιακά την εσωτερική της απελευθέρωση. Η γυναίκα της σύγχρονης κοινωνίας έχει ξεκινήσει ένα ταξίδι αποκαλύψεων· oρίζει την ταυτότητα της, καθορίζει τους ρόλους της, αναγνωρίζει τις ικανότητες της, ξεδιπλώνει τον χαρακτήρα της, αναπτύσσει την προσωπικότητάς της και κυρίως επιβάλει την αυθεντικότητα της ως Άνθρωπος.
Η γυναίκα σήμερα έχει την ελευθερία – όσο ποτέ άλλοτε- να έχει τη θέση που επιθυμεί στη σύγχρονη κοινωνία. Οι επιλογές είναι σχεδόν άπειρες. Εξαιρετικό σαν ιδέα επίφοβο σαν πράξη, καθώς η απεριόριστη ελευθερία των επιλογών υπονομεύει πολλές φορές την υπέρβαση των ορίων και τη διατάραξη της ισορροπίας μεταξύ των ανθρώπινων σχέσεων. Η προσωπικότητα είναι το ανεκτίμητο εργαλείο που μας προσφέρει την ελευθερία να δημιουργούμε, να διαμορφώνουμε και να αναπτύσσουμε την παρουσία μας στην κοινωνία. Όμως ταυτόχρονα μας προσδίδει και την απόλυτη ευθύνη για τις επιλογές που κάνουμε, τις αποφάσεις που λαμβάνουμε και τους ρόλους που επιτελούμε.
Έχει ειπωθεί ότι οι άνδρες και οι γυναίκες είναι τόσο αντίθετες μεταξύ τους και φαίνεται ότι προέρχονται από διαφορετικούς πλανήτες. Ένας ισχυρισμός που συνεχίζει να διασκεδάζει αλλά ταυτόχρονα να προκαλεί. Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό τίτλο βιβλίου του Gray John «Άνδρες από τον Άρη, γυναίκες από την Αφροδίτη» (Men are from Mars, Women are from Venus, 1992), που σημείωσε εκατομμύρια πωλήσεις, προκαλώντας πολυάριθμες παρωδίες με την εσκεμμένη υπερβολή του. Αν και ο τίτλος παραπλανά για το περιεχόμενο, ο συγγραφέας με κωμικό τρόπο προσπαθεί να πείσει το αναγνωστικό κοινό πως ενώ οι άνδρες και οι γυναίκες είναι σίγουρα διαφορετικοί είναι όμως και ολοκληρωτικά συμβατοί.
Οι αντωνυμίες «εμείς» και «αυτοί/αυτές» συμβολίζουν αυτήν την ανθρώπινη τάση, ανδρών-γυναικών να δημιουργούν εντάσεις και συγκρούσεις. Για να μπορέσουν να διευκολύνουν την απελευθέρωση τους και να αξιοποιήσουν την ανθρώπινη πολυμορφία και οι δύο πλευρές πρέπει να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες που θα τους επιτρέψουν, ανεξάρτητα από το φύλο τους, να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν τις δικές τους πολύτιμες, μοναδικές αξίες και δεξιότητές προάγοντας το θαύμα του ανθρώπινου παράγοντα μέσα σε ένα κόσμο που συνεχώς εξελίσσεται.
3.Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις επιχειρηματικές προκλήσεις τον 21ο αιώνα;
Αρχικά θα πρέπει να ορίσουμε ποιες είναι οι επιχειρηματικές προκλήσεις του 21ο αιώνα. Προσωπική εκτίμηση είναι ότι η τεχνολογία είναι η επιχειρηματική πρόκληση που χρήζει σήμερα ιδιαίτερης προσοχής. Και φυσικά δεν αναφέρομαι στην ίδια την τεχνολογία. Η τεχνολογία από μόνης της είναι ουδέτερη· είναι ένα αποτέλεσμα εφαρμογής της επιστημονικής γνώσης. Αυτό που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα είναι η διαχείρισή της, η εφαρμογή της και κατ’ επέκταση ο αντίκτυπος της τεχνολογικής (ψηφιακής) κουλτούρας στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Αυτό που προκαλεί κυρίως το δικό μου ενδιαφέρον είναι η στρατηγική που θα ακολουθήσουν οι επιχειρήσεις και θα καθορίσει την εξέλιξη της δυναμικής σχέσης: ανθρώπινο κεφάλαιο- τεχνολογία.
Ομολογώ ότι με προβληματίζει το γεγονός ότι οι περισσότεροι επικεντρώνονται στα προϊόντα και τις υπηρεσίες που παράγει η τεχνολογία και στις αλλαγές που έχει επιφέρει σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, στον τρόπο που εργαζόμαστε, που επικοινωνούμε, που ενημερωνόμαστε, που ταξιδεύουμε. Βλέπουμε τα αποτελέσματα, όχι όμως τις επιδράσεις.
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε πως οι άνθρωποι βρίσκονται πίσω από κάθε μορφή τεχνολογίας, είτε μιλάμε για αυτόνομα πλοία, για ανθρωπόμορφα ρομπότ, για ρομποτική ιατρική ή ρομποτική δημοσιογραφία. Ένας άνθρωπος, που αναπτύσσει προσωπικές δεξιότητες (soft skills), εκπαιδεύεται, δοκιμάζεται, μελετά και μαθαίνει (knowledge–worker & learning –worker) μπορεί να διαχειριστεί τεχνολογικά εργαλεία με σύνεση και κρίση. Είναι το ‘πρότυπο’ ανθρώπου -αν μου επιτρέπεται ο όρος- που έχει κατακτήσει την ικανότητα να καθορίζει όρους, όρια και κανόνες. Γιατί πολύ απλά, αυτός ο Άνθρωπος δύναται να διαχειριστεί τις επερχόμενες προκλήσεις και να τις αντιμετωπίσει ως ευκαιρίες, θα αναζητήσει τις λύσεις πίσω από τα προβλήματα, θα αναγνωρίσει τον κίνδυνο πριν γίνει απειλή, θα λάβει τις σωστές αποφάσεις και θα καθορίσει την πορεία των πραγμάτων.
Πιστεύω πολύ στον ανθρώπινο παράγοντα, στη μοναδικότητα και στη δυναμική του κάθε ατόμου. Αυτή η διαχρονική πίστη μου στον Άνθρωπο με οδήγησε και στη δημιουργία της potentia. Με τους συνεργάτες μου, αυτό που συμβουλεύουμε τους πελάτες μας που δραστηριοποιούνται κυρίως σε κρίσιμα εργασιακά περιβάλλοντα, όπως η Ναυτιλία, είναι να επενδύουν συνεχώς και ουσιαστικά στο ανθρώπινο κεφάλαιο (human capital) ώστε να μπορούν να διαχειριστούν τις επερχόμενες προκλήσεις.
Με αναφορά στην τεχνολογία, εκτιμώ πως η κάθε επιχείρηση θα πρέπει να την αντιμετωπίσει ως καθρέφτη. Αν θέλει να καθρεφτίζει την κερδοσκοπία, αν θέλει να καθρεφτίζει την περιβαλλοντική ή κοινωνική της ευθύνη, αν θέλει να καθρεφτίζει τους ανθρώπους της, τότε θα καθρεφτίζει αυτά.
Θα ολοκληρώσω τη σκέψη μου με μία φράση του Steve Jobs: «Η τεχνολογία δεν είναι τίποτα. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να έχετε πίστη στους ανθρώπους, ότι είναι καλοί και έξυπνοι, και αν τους δώσετε εργαλεία, θα κάνουν υπέροχα πράγματα με αυτά» («Technology is nothing. What’s important is that you have a faith in people, that they’re basically good and smart, and if you give them tools, they’ll do wonderful things with them. » Steve Jobs)
4.Η συνεχιζόμενη κρίση μπορεί να επηρεάσει το μέλλον των υγιών επιχειρήσεων;
Η κρίση είναι μία έννοια που χρησιμοποιείται για να περιγράψει συνθήκες οι οποίες συγκροτούν το αίσθημα μιας γενικότερης απειλής, μιας παθολογικής κατάστασης που έχει ξεφύγει από τα φυσιολογικά όρια μέσα στα οποία θα έπρεπε αυτή να κινείται. Οι επιπτώσεις της κρίσης για μια επιχείρηση δεν αφορούν όμως μόνο στο μικρόκοσμο της αλλά και στο ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό πλαίσιο, αφού ‘επιχείρηση’ και ‘κοινωνία’ βρίσκονται σε αμοιβαία αλληλεπίδραση. Θεωρώ αναγκαίο, λοιπόν, να κατανοήσουμε πως η κρίση είναι μια κατάσταση που δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί παθητικά και εγωκεντρικά, αλλά ενεργητικά και ολιστικά.
Λαμβάνοντας ως σημείο αναφοράς την υγιή επιχείρηση θα έθετα δύο ερωτήματα-προβληματισμούς από τα οποία μπορούμε να αξιολογήσουμε τον βαθμό ‘ανθεκτικότητας’ και ‘ετοιμότητας’ της επιχείρησης σε κατάσταση (συνεχιζόμενης) κρίσης: Σε ποιες προληπτικές ενέργειες αντιμετώπισης πιθανών κρίσεων έχει προβεί η επιχείρηση από την ίδρυση της κιόλας; Ποιες είναι οι στρατηγικές αντιμετώπισης κρίσεων;
Σχετικά με τις προληπτικές ενέργειες, μια επιχείρηση διαμορφώνει και διατηρεί ένα υγιές εσωτερικό περιβάλλον όταν -ως όλον- πιστεύει στο όραμα του ιδρυτή (ηγέτη), όταν επενδύει συνεχώς σε πόρους και σε ανθρώπινο κεφάλαιο, όταν αναγνωρίζει τα δυνατά και αδύνατα σημεία της, όταν διαχειρίζεται τις απειλές ως ευκαιρίες, όταν γνωρίζει τους στόχους και τον προσανατολισμό της, όταν επενδύει σε έρευνα και ανάπτυξη. Ένα απλό και σαφές παράδειγμα αποτελεί το ανθρώπινο σώμα. Ένας υγιής ανθρώπινος οργανισμός με ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα, υγιές σώμα και πνεύμα είναι λιγότερο πιθανό να προσβληθεί από ασθένειες, ή και αν συμβεί είναι ικανό να ανταπεξέλθει με περισσότερες πιθανότητες να το ξεπεράσει. Το σημαντικό είναι ότι θα έχουμε φροντίσει εμείς οι ίδιοι για αυτό με προληπτικές ενέργειες, πχ. σωματική άσκηση, υγιεινή διατροφή, τόνωση πνευματικής ευεξίας κλπ.
Μια υγιής επιχείρηση, αντίστοιχα, έχει προβλέψει και έχει διαμορφώσει ένα δυναμικό εσωτερικό περιβάλλον και έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό οργανισμό ικανό να αντιμετωπίσει αναπόφευκτες απειλές και προκλήσεις. Βασική προϋπόθεση η υγιής ηγεσία. Έχει παρατηρηθεί ότι οι υγιείς επιχειρήσεις δεν στελεχώνουν γιγάντιες στατικές προσωπικότητες για να διοικήσουν. Επιλέγουν ηγέτες και διευθυντικά στελέχη που δεν επιδιώκουν να χτίσουν το δικό τους ΕΓΩ, αλλά να αναπτύξουν το ΕΜΕΙΣ του οργανισμό.
Όσων αφορά τις στρατηγικές αντιμετώπισης της κρίσης, υπάρχουν επιχειρήσεις που παραμένουν παθητικές και επικεντρώνονται σε αυτό που θα έπρεπε να έχει κάνει η αγορά, ο κλάδος, το σύστημα κλπ παρά στο τι θα μπορούσαν να κάνουν οι ίδιες. Οι συνειδητοποιημένες –υγιείς- επιχειρήσεις δεν έχουν χρόνο να παίξουν αυτό το παιχνίδι της κατηγορίας και μοιρολατρίας. Αντίθετα έχουν προβλέψει και έχουν επενδύσει στα μέσα και στα εργαλεία που θα επιφέρουν άμεσες λύσεις χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι βγαίνουν αλώβητες. Είναι αυτές όμως που θα σημειώσουν τις λιγότερες απώλειες. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός, πως δεν είναι λίγα τα παραδείγματα επιχειρήσεων που χρειάστηκε να μεσολαβήσει μια κρίση για να βρουν τη ταυτότητα τους, ή να θρέψει και να ενθαρρύνει την ανάπτυξή τους.
Εκτιμώ ότι στο μέλλον η εξέλιξη των επιχειρήσεων στη διαχείριση κρίσεων έγκειται στις συνέργειες και στις συνθέσεις ομάδων με ανθρώπους που σκέπτονται διαφορετικά. Σε άτομα ικανά, με καινοτόμες ιδέες που θα παράγουν αξία για τις ίδιες τις επιχειρήσεις και ταυτόχρονα για την κοινωνία. Άνθρωποι σκεπτόμενοι που θα προσφέρουν ευφυείς λύσεις μετάβασης από το τί προσφέρουμε, στο πώς και στο γιατί προσφέρουμε. Εστίαση, δηλαδή, στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή καινοτόμων επιχειρηματικών – ανθρωποκεντρικών μοντέλων και όχι τόσο σε καινοτόμα προϊόντα/υπηρεσίες.
Αναφέρομαι σε ένα μετασχηματισμό των επιχειρήσεων που απαιτεί ειδικό, λεπτό χειρισμό και ‘γυναικείο χέρι’ θα τολμούσα να πω. Η γυναίκα manager, που είναι χαρισματική –εκ φύσεως- στην εφαρμογή μετασχηματιστικής ηγεσίας (transformational leadership) εκτιμώ πως μπορεί να διατελέσει καταλυτικό ρόλο και η συμβολή της θα είναι καθοριστική ώστε η επαναστατική αυτή αλλαγή στη μορφή, στο σκοπό και στη λειτουργία της επιχείρησης να γίνει αρμονικά και επιτυχημένα.